शिवाजी महाराजांच्या भारतीय स्वातंत्र्य संघर्षातील योगदानाने अनेक पिढ्यांना प्रेरित केले. त्यांचे नेतृत्व, युद्ध तंत्रज्ञान, स्वराज्य स्थापनेसाठीची संघर्षशक्ती, आणि प्रशासनातील सुधारणा भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामासाठी मार्गदर्शक ठरल्या. त्यांचे कार्य फक्त मराठा साम्राज्यापुरते मर्यादित नव्हते, तर ते भारतीय लोकांमध्ये स्वराज्याची जाणीव जागृत करणारे होते. त्यांच्या संघर्षामुळे संपूर्ण भारतीय स्वातंत्र्य लढ्यात एक सामूहिक चळवळ तयार झाली.

• स्वराज्याचे महत्त्व आणि प्रजापालक धोरण:
  शिवाजी महाराजांनी स्वराज्य स्थापन करण्यासाठी प्रत्येक राज्यवर्धनाची आणि स्वराज्याची महती समजून घेतली. ‘स्वराज्य म्हणजे लोकांचे शासन’ या तत्त्वज्ञानावर आधारित ते एक मजबूत प्रशासन निर्माण करू शकले. त्यांचा ‘लोकाभिमुख प्रशासन’ प्रकार, जिथे शेतकऱ्यांचे हक्क, शोषणाविरुद्धचे लढे आणि लोकांच्या भल्यासाठी धोरणे होती, ते भारतीय स्वातंत्र्य संघर्षाचा आदर्श बनले.
• गोपनीयता आणि गुप्तचर यंत्रणा:
  स्वातंत्र्य संग्रामाच्या पिढीत त्यांचा गुप्तचर तंत्रज्ञानाचा वापर फार प्रभावी ठरला. मराठा साम्राज्याच्या सामरिक धोरणाच्या यशस्वी रचनेत गुप्तचर यंत्रणेचा मोठा हात होता. शिवाजी महाराजांनी अनेकदा शत्रूच्या मोहिमेच्या रचनेचा अंदाज घेत, लढायाच्या धोरणात फेरफार केला आणि आपल्या गुप्तचर यंत्रणेचा प्रभावी वापर केला. हेच तंत्र स्वातंत्र्य चळवळीतील महत्त्वाचे यश होतं.
• धार्मिक सहिष्णुतेचे धोरण:
  शिवाजी महाराजांची धर्मनिरपेक्ष दृषटिकोन भारतातील विविध समुदायांना जोडणारा ठरला. त्यांच्या राज्यातील धार्मिक सहिष्णुतेच्या धोरणामुळे हिंदू आणि मुस्लिम दोन्ही धर्मीय एकत्रितपणे राज्याच्या कारभारात सहभागी होऊ शकले. भारतीय स्वातंत्र्य संघर्षासाठी हे सामूहिक एकतेचे धोरण अत्यंत महत्त्वाचे ठरले.
• आधुनिक युद्धकौशल्ये आणि रणनिती:
  शिवाजी महाराजांच्या युद्धकौशल्यामुळे भारतीय स्वातंत्र्य लढ्यात एक नवा दृष्टिकोन मिळाला. त्यांनी छोटे-छोटे सैन्य गट तयार करून मोठ्या शत्रूच्या सैन्याला चित करत हे सिद्ध केले. त्याच्या गुप्त मार्गदर्शनाने आणि समुद्रातील लढाईत वापरलेल्या रणनीतीने पुढे स्वातंत्र्य चळवळींना एक नवा मार्ग दिला. किल्ल्यांवर आधारित त्यांच्या लढाईची शैली पुढे ब्रिटिश, फ्रेंच आणि अन्य विदेशी आक्रमणकर्त्यांविरोधात देखील वापरली गेली.
• किल्ल्यांचे सामरिक महत्त्व:
  शिवाजी महाराजांनी किल्ल्यांचा प्रभावी वापर युद्ध रणनीतीमध्ये केला. प्रत्येक किल्ल्याचा सुरक्षा आणि सामरिक महत्त्व लक्षात घेत त्यांनी किल्ल्यांची रचना व किल्ल्यांमधून सैन्याचा वापर सुधारला. किल्ल्यांचे संरक्षण त्यांनी अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाच्या आधारावर मजबूत केले, ज्यामुळे लढाईत महत्त्वपूर्ण फायदा झाला. पुढे, भारतीय स्वातंत्र्य लढ्यात किल्ल्यांचा उपयोग परत एका रणनीतिक आधाराच्या रूपात झाला.
• सामाजिक एकता आणि जातिव्यवस्था विरोध:
  शिवाजी महाराजांच्या राज्याच्या धोरणात सामाजिक एकतेचा अत्यंत महत्त्वाचा भाग होता. त्यांनी जातिव्यवस्थेला विरोध केला आणि समाजातील सर्व घटकांना समान अधिकार दिले. त्यांच्या राज्यामध्ये विविध जाती आणि पंथांचे लोक एकत्र येऊन काम करत होते. या समावेशामुळे, भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीत एकता आणि सामूहिकतेचा धोरण स्पष्ट झाले. स्वातंत्र्य लढ्यात विविध समुदायांमधील एकता आणून या धोरणाने समाजिक आणि ऐतिहासिक परिवर्तन घडवले.
• किल्ल्यांची रणनीतिक जाणीव आणि युद्ध कौशल्य:
  शिवाजी महाराजांनी किल्ल्यांच्या संरचनेतून आपली सामरिक धोरणे पुढे केली. युद्ध, जिंकण्यासाठी त्यांचा दृष्टिकोन एक अवलंबणीय गोष्ट होती. त्यांना माहीत होते की किल्ल्यांचा योग्य उपयोग करणारा राजा आपल्या स्वराज्याचे संरक्षण करू शकतो. त्यामुळे त्यांनी किल्ल्यांमध्ये कठोर सुरक्षा, गुप्त मार्ग, खड्डे, गेटवेज आणि परिशुद्ध सैन्य तंत्रज्ञानाचा समावेश केला. याच धर्तीवर भारतीय स्वातंत्र्य लढ्यातही किल्ल्यांचे अत्याधुनिक आणि समजदार वापराचे महत्त्व पुढे आले.
• न्याय आणि प्रशासनाची सुसंगतता:
  शिवाजी महाराजांनी न्याय व्यवस्थेतील सुधारणा घडवली आणि प्रत्येकासाठी न्याय सुनिश्चित केला. त्यांच्या न्यायालयीन प्रक्रिया पारदर्शक आणि लोकाभिमुख होत्या. तसेच त्यांनी सरकारची कार्यप्रणाली सुव्यवस्थित केली. स्वातंत्र्य चळवळीसाठी ही पारदर्शक प्रशासनाची प्रणाली एक महत्त्वाचा धडा ठरली.

शिवाजी महाराजांचे नेतृत्व, स्वराज्य स्थापनेसाठी संघर्ष, आणि त्यांनी ठेवलेली किल्ल्यांची सामरिक महत्त्वाची रचना भारतीय स्वातंत्र्य संघर्षाचे एक महत्वाचे दृषटिकोन बनले. त्यांच्या निर्णयांमुळे आणि संघर्षामुळे स्वराज्य स्थापनेसाठी दिशा मिळाली.