पावसाळा आणि शेती यांचं नातं अतूट आहे. भारत हा कृषिप्रधान देश असल्यामुळे देशातील बहुतेक शेतकरी शेतीसाठी पावसावर अवलंबून असतात. पावसाळा सुरू होताच बळीराजा आपल्या बैलजोडीसह शेतात उतरतो आणि नवीन हंगामाची सुरुवात करतो. शेतीसाठी पावसाचं पाणी अत्यंत महत्त्वाचं असतं. जमिनीत नमी तयार करण्यासाठी, बीज रोवणीसाठी, तसेच पीक वाढीसाठी योग्य आणि पुरेसा पाऊस असणं आवश्यक आहे.

भारताच्या विविध भागांमध्ये खरीप पिकांचं महत्त्व खूप आहे – भात, बाजरी, नागली, तूर, सोयाबीन यांसारखी पिकं मुख्यत्वे पावसाळ्यातच लावली जातात. यासाठी जून ते सप्टेंबर या काळात भरपूर आणि संतुलित पाऊस आवश्यक असतो. पहिल्या पावसाची वाट पाहणारा शेतकरी, ढगांच्या गडगडाटात आशेने आकाशाकडे पाहतो. एकदा पाऊस सुरू झाला की शेतात नांगरणी, पेरणी, खुरपणी अशा कामांना वेग येतो.

पावसामुळे नद्या, तलाव, विहिरी आणि धरणं भरतात, ज्यामुळे सिंचनाची सोय सुधारते. अनेक ठिकाणी अजूनही शेतकरी पावसाच्या पाण्यावरच शेती करतो. त्यामुळे जर पाऊस वेळेवर पडला नाही, किंवा अतिवृष्टी झाली, तर शेतकऱ्याचं खूप मोठं नुकसान होतं. बऱ्याच वेळा दुष्काळामुळे पीक वाया जातं, तर कधी अतिवृष्टीमुळे पूर येतो आणि पिकं नष्ट होतात. अशा वेळी शेतकरी निराश होतो आणि त्याचं आर्थिक गणित कोलमडतं.

पण जेव्हा पाऊस योग्य वेळेवर आणि योग्य प्रमाणात पडतो, तेव्हा शेतकरी खऱ्या अर्थाने ‘सण’ साजरे करतो. शेतीतील कामं जोमात सुरू असतात, गावात उत्साहाचं वातावरण असतं. पावसामुळे शेतात हिरवाई पसरते, पीक बहरतं आणि शेतकऱ्याच्या चेहऱ्यावर समाधानाची झळक दिसते.

या ऋतूत शेतीला खरी नवसंजीवनी मिळते. बळीराजा आपल्या कुटुंबाचा, समाजाचा आणि देशाचा पोशिंदा ठरतो. त्याच्या श्रमांचा सन्मान करणं, त्याच्या योगदानाची जाणीव ठेवणं, हे प्रत्येक नागरिकाचं कर्तव्य आहे. त्यामुळेच पावसाळा फक्त निसर्गाचा ऋतू नाही, तर तो शेतकऱ्यांच्या स्वप्नांचा आणि परिश्रमांचा ऋतू आहे.

त्याच्या कष्टांचा आणि जीवनशैलीचा अधिक चांगला विचार करायचा असेल, तर आपण शेतकऱ्याचे जीवन निबंध वाचायलाच हवा. यातून बळीराजाच्या संघर्षाची, जिद्दीची आणि जगण्यासाठीच्या लढ्याची खरी जाणीव होते.